توسط : رایج‌ترین تعریفی که برای اصطلاح سواد رسانه‌ای وجود دارد، این تعریف است: سواد رسانه‌ای توانایی دستیابی، تحلیل، ارزیابی و برقراری ارتباط بین پیام‌های متفاوت، به اشکال مختلف است.
این تعریفی است که موسسه سواد رسانه‌ای Aspen در سال ۱۹۹۲ بیان کرده است. با این وجود، موسسه مرکز سواد رسانه‌ای (واقع در کالیفرنیا) یک تعریف گسترده‌تر از این اصطلاح ارائه می‌دهد و در تعریف خود از دو واژه شهروندی و دموکراسی استفاده کرده است. مطابق تعریف این رسانه: سواد رسانه‌ای نوعی رویکرد مبتنی بر آموزش در قرن ۲۱ است.
سواد رسانه‌ای چارچوبی را برای دستیابی، تحلیل، ارزیابی و ایجاد پیام‌ها در شکل‌های مختلف فراهم می‌کند. سواد رسانه‌ای یعنی ایجاد فضایی که جامعه بتواند نقش و اهمیت رسانه را درک کند. همان‌طور که داشتن یک روحیه مطالبه‌گر و پرسش‌گر برای شهروندی که در یک دموکراسی زندگی می‌کند مهم است، سواد رسانه‌ای هم برای شهروندان ضروری است.
علاوه بر تعاریف بالا، تعریف دیگری نیز برای سواد رسانه‌ای وجود دارد که محققان کانادایی آن را عرضه کرده‌اند: سواد رسانه‌ای به معنای کمک‌کردن به دانش‌آموزان برای افزایش درک و فهم آن‌ها نسبت به رسانه‌های گروهی، تکنیک‌های مورد استفاده در این رسانه‌ها و تاثیرات این تکنیک‌ها است. در واقع، این آموزش است که باعث افزایش درک و لذت‌بردن دانش‌اموزان از رسانه‌های گروهی می‌شود. سواد رسانه‌ای باید منجر به این شود که دانش‌آموزان بتوانند تولیدات رسانه‌ای داشته باشند.
سواد رسانه‌ای چه چیزهایی نیست؟
از آنجا که تعاریف بسیار زیادی برای سواد رسانه‌ای وجود دارد، بهتر است به بیان این موضوع بپردازیم که سواد رسانه‌ای چه چیزی نیست. برای مثال:
- سواد رسانه‌ای صرفا تولید رسانه نیست، اگرچه مهارت تولید هم از اهمیت زیادی برخوردار است.
- سواد رسانه‌ای صرفا آموزش‌هایی در حوزه اینترنت، ویدئو و یا دیگر تکنولوژی‌ها نیست.
- سواد رسانه‌ای بیان کلیشه‌ای موضوعات نیست بلکه جستجو کردن پیرامون این است که این موضوعات چگونه خود را در جامعه نشان می‌دهند.
- سواد رسانه‌ای به معنای دنبال‌کردن یک چشم‌انداز خاص نیست، بلکه باید به دنبال چشم‌اندازها و نقطه نظرات متفاوت باشیم.
- سواد رسانه‌ای، تلاش برای محدودکردن استفاده از رسانه نیست، بلکه تشویق به استفاده آگاهانه و در ابعاد وسیع از رسانه است.
بیشتر بخوانید: اینفلوئنسر مارکتینگ چیست؟ معرفی ۸ ابزار کاربردی برای کمپینهای اینفلوئنسر مارکتینگ
چرا رسانه‌های گروهی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار هستند؟
پس از پی‌بردن به اهمیت آموزش رسانه‌ای، باکینگهام تعریفی را پیرامون اهمیت نقش رسانه‌های گروهی در جامعه، اقتصاد و سیاست ارائه کرد: رسانه مهم‌ترین صنعت موجود است، رسانه‌ها بیشترین اطلاعات و اخبار سیاسی روز را در اختیار افراد قرار می‌دهند و تصاویر و صحنه‌هایی را نشان می‌دهند که بدون تردید در شکل‌گیری تصورات ما از حقیقت موجود نقش بسیار زیادی دارد.
رسانه بدون شک اصلی‌ترین ابزار در عصر ما برای نشان دادن فرهنگ‌های مختلف و ایجاد ارتباط بین این فرهنگ‌هاست، برای اینکه بتوانید از لحاظ اجتماعی زندگی فعالی داشته باشید، باید نحوه استفاده از رسانه مدرن را یاد بگیرید. در عصر معاصر رسانه توانسته است برای خود جایگاهی در اندازه جایگاه خانواده، مدرسه و کلیسا پیدا کند و به عنوان یک ابزار ارتباطی قدرت‌مند خود را معرفی کند.
امروزه باتوجه به نقشی که رسانه در ایجاد ارتباط بین فرهنگ‌های مختلف برعهده دارد، اگر شخصی درک صحیح و کاملی از نحوه استفاده از رسانه نداشته باشد، نمی‌تواند زندگی اجتماعی فعالی داشته باشد و درنتیجه نمی‌تواند حرف و پیام خود را به گوش محیط پیرامونش برساند.
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که موسسه‌های اجتماعی قدیمی که به عنوان وسیله‌ای برای برقراری ارتباط محسوب می‌شدند، امروزه جای خود را به رسانه داده‌اند. امروزه رسانه این قدرت را دارد که مواد و کانال‌های مورد نیاز برای ساخت، انتقال و حفظ فرهنگ را فراهم کند.
البته باید توجه‌کنیم که رسانه به صورت ذاتی نقش ارائه‌دهنده را بر عهده دارد و کمک می‌کند تا افراد بتوانند به صورت غیرمستقیم با سرتاسر جهان در ارتباط باشند. این موضوع را هم باید در نظر گرفت که امروزه نه تنها افراد جوان جامعه، بلکه کل افراد جامعه با درک ویژگی‌ها، محتویات و نقش رسانه‌های گروهی، همچنین توانایی دسترسی و استفاده از رسانه برای رساندن صدای خود و اعلام عقاید خود به دیگران باعث‌شده تا نگرانی‌هایی در سطح جامعه به وجود بیاید.
گروه‌های اجتماعی سنتی مثل خانواده، کلیسا و مدرسه ممکن است با گسترش این رسانه‌های گروهی مخالفت داشته باشند و تلاش‌کنند تا با احیای روابط سنتی (به جای پذیرفتن شرایط فعلی) از قدرت این رسانه‌ها کم کنند.
مفهوم اصلی سواد رسانه‌ای
مرکز سواد رسانه‌ای که در سانتامونیکای کالیفرنیا واقع شده است، مفاهیم اصلی را برای سواد رسانه‌ای را اعلام کرده است و از آن‌ها با نام «مفاهیم کلیدی» برای سواد رسانه‌ای یاد می‌کند. این مفاهیم به شکل‌های گوناگونی تعریف می‌شوند.
مثلا لازم است بدانید که تمام پیام‌های رسانه دارای ساختار هستند. پیام‌های رسانه با استفاده از یک زبان خلاقانه و با استفاده از قوانینی ویژه ساخته می‌شوند. افراد مختلف، از یک پیام رسانه‌ای می‌توانند برداشت‌های متفاوتی داشته باشند. رسانه دارای اصول و معیارهای تعیین شده است. بعلاوه اغلب پیام‌های رسانه‌ای به منظور کسب سود و یا قدرت ساخته می‌شوند.
سواد رسانه‌ای و کودکان
باکینگهام بیان می‌کند که دو نقطه نظر کلی و متفاوت در مورد موضوع سواد رسانه‌ای و کودکان وجود دارد. به اعتقاد وی از یک طرف رسانه باعث می‌شود تا کودک نتواند از دوران کودکی خود به اندازه کافی لذت ببرد و از طرف دیگر این عقیده هم وجود دارد که رسانه امروزه می‌تواند نسل کودک را به گونه‌ای پرورش دهد که در آینده افرادی با ذهن بازتر، دموکراتیک‌تر و اجتماعی‌تر از والدین خود باشند.
این تفاوت عقیده چیز جدیدی نیست و بحث پیرامون نقش رسانه، خیلی پیش از به وجود آمدن مبحث سواد رسانه وجود داشته است. آیا واقعا رسانه باعث از بین رفتن دوران کودکی می‌شود؟ بحث‌های زیادی در این زمینه در طول سالیان اخیر مطرح شده است. بسیاری موافق و بسیاری مخالف این موضوع هستند. البته باید اعتراف کنیم که امروزه سبک و شیوه زندگی تغییر کرده است و افراد خیلی زودتر از آنچه که در گذشته مرسوم بوده است، با برخی مسائل روبرو می‌شوند.
اما آیا واقعا تا الان دیده‌اید که کودکی در مورد وضعیت مالیات، قبوض پرداختی و یا مواردی مشابه این، از شما سوال بپرسد؟ باید بگوییم که حقیقت این است که کودکان هم می‌توانند از رسانه استفاده کنند و هم می‌توانند از دوران کودکی خود لذت ببرند. استفاده از رسانه باعث تغییر در سبک زندگی فرد نمی‌شود، بلکه این محیط زندگی فرد است که مشخص می‌کند چگونه از رسانه استفاده شود.
بعضی افراد معتقدند که با در اختیار قرارگیری رسانه توسط کودک، ممکن است کودک با فضایی جدید آشنا شود، تصاویر، ویدئوها و مطالبی را مورد مشاهده قرار دهد که در زمان حضور والدین او را از دیدن آن‌ها منع کنند. این پنهان‌کاری از نظر برخی افراد می‌تواند کودکان را در خطرات اخلاقی و اجتماعی و غیره قرار دهد. البته ما هم باید بیان کنیم که اگر کودک از سنین پایین بتواند با این هنجارها آشنا شود و دلایل قبیح بودن آن‌ها به او توضیح داده شود، می‌تواند از این خطرات احتمالی در امان باشد.
سواد رسانه ای دنیای بزرگی از موضوعات مختلف است و جای بحث بسیاری دارد. ما نیز سعی می کنیم در مقالات بعدی خود این موضوعات را پوشش داده و به بحث‌های پیرامون آن بپردازیم. با ما در ادامه‌ی این مقالات همراه باشید.
